Santorini Yanardağı ve Ege Denizi'ndeki depremler: Yerin Altındaki Fırtınanın İki Yüzü

Son dönemde Türkiye'de özellikle Ege Denizi'nde meydana gelen depremlerle birlikte İzmir, Aydın, Muğla ve Balıkesir'de yaşayan vatandaşları korkutmuştu. Bu depremlere Santorini Yanardağı'nın da etkisi olduğu ifade ediliyordu. 

Peki yanardağların depreme etkisi nelerdir? Yanardağ deprem ilişkisini şöyle bir değerlendirelim.

Jeolojik bir dansın iki perdesi gibi… Biri lavlarıyla gökyüzünü kızıla boyarken, diğeri yerin derinliklerinden gelen sessiz çığlıklarla sarsıyor yaşamı. Yanardağlar ve depremler, Dünya’nın dinamik kalbinin atışlarını hatırlatan iki doğa olayı. Peki bu ikili arasında nasıl bir ilişki var? Magmanın hareketi, gerçekten depremleri tetikleyebilir mi?

Magmanın Yolculuğu ve Sismik Titreşimler Yanardağların altında biriken magma, yer kabuğunu itip çatlakları zorladıkça “volkanik-deprem” denen küçük ama anlamlı sarsıntılara yol açar. Bu depremler genellikle sığ derinliklerde (0-10 km) meydana gelir ve magmanın yüzeye çıkış yolunu bulma mücadelesinin bir sonucudur. Örneğin, İzlanda’daki Fagradalsfjall Yanardağı’nın 2021’deki patlaması öncesinde bölgede binlerce küçük deprem kaydedilmişti. Bilim insanları, bu sismik aktiviteyi magmanın yükselişinin bir “nefes alışverişi” olarak yorumluyor.

Ancak volkanik depremlerin en kritik özelliği, patlama öncesi erken uyarı sinyali verebilmeleri. Hawaii’deki Kilauea Yanardağı’nda, magma hareketleriyle bağlantılı depremler izlenerek 2018’deki büyük patlama tahmin edilebilmişti. Bu noktada sismometreler, yanardağların nabzını tutan stetoskoplar gibi çalışıyor.

Volkanik vs Tektonik Deprem: Farklar ve Benzerlikler Tektonik depremler (örneğin Kuzey Anadolu Fay Hattı’ndakiler) ile volkanik depremler arasındaki temel fark, enerjinin kaynağında yatar. Tektonik depremler, levhaların ani hareketiyle oluşur ve şiddetli yıkıma yol açabilir (7.0+ büyüklük). Volkanik depremler ise genelde 5.0’ın altında kalır ve daha lokal etkiye sahiptir. Ancak istisnalar var: Endonezya’daki Krakatoa patlaması (1883), 6.0 büyüklüğünde depremleri tetiklemiş ve tsunamiye neden olmuştu.

Türkiye’de Volkanik Risk: Uyuyan Devler Uyanır mı? Ülkemizde aktif yanardağ bulunmasa da Doğu Anadolu’daki Nemrut, Süphan ve Erciyes gibi “sönmüş” kabul edilen volkanlar jeotermal aktivite açısından izlenmeli. Özellikle Van Gölü havzasında meydana gelen depremlerin bir kısmının magma hareketleriyle ilişkili olabileceği tartışmaları sürüyor. 2011’de Van Depremi sonrasında bölgedeki gaz çıkışlarında artış gözlemlenmesi bu teoriyi destekliyor. Volkanik depremler bize bir avantaj sağlar: Öncül sarsıntılar, patlamanın habercisi olabilir. İtalya’da Campi Flegrei süpervolkanının etrafında son aylarda artan deprem aktivitesi, bu nedenle yakından izleniyor. Türkiye’de ise jeofizik çalışmaların derinleştirilmesi ve sismik ağların genişletilmesi, hem volkanik hem tektonik riskleri azaltmada anahtar rol oynayacak. Yer kabuğu, nefes alan canlı bir organizma gibi… Yanardağlar onun “terleme” noktaları, depremler ise iç gerilimlerin dışavurumu. Bilimin rehberliğinde bu dili çözmek, afetlere dirençli toplumlar inşa etmenin ilk adımı. Unutmayalım: Doğa bize asla düşman değil; sadece kurallarını öğrenmemizi bekliyor.